سکههای طرح جدید، علیرغم داشتن شکل ظاهری یکسان، از نظر سال ضرب
با هم تفاوت دارند. از آنجا که متقاضیان سکههای جدیدالضرب بیشتر
هستند، این افزایش تقاضا، نمونه سوالهای جدید (دارای سال ضرب بالا)
را افزایش میدهد. به همین دلیل، فروشندگان سکه تفاوتی برای قیمت
این سکهها قائل شده، و سکههای با تاریخ ضرب قدیمیتر، ارزانتر
از سکههای جدید معامله میشوند.[۳۸] البته بعضی از فروشندگان سکه،
بدون توجه به سال ضرب سکهها، آنها را به قیمت یکسان به فروش
میرسانند، اما در زمان خرید، سال ضرب را بهانهای برای کاهش بهای
خرید سکه قرار میدهند.[۳۹] برای مثال، هنگامی که فردی برای فروش
سکه خود به مغازه مراجعه میکند، اگر قیمت روزانه سکه ۱۹۰ هزار
تومان باشد، اما تاریخ ضرب آن پنج سال پایینتر باشد، آن سکه ۱۰
هزار تومان ارزانتر از او خریداری میشود.[۴۰]
این در حالی است که میزان طلای به کار رفته در این سکهها، هیچ
تفاوتی با هم ندارند.[۴۱] از نظر بانک مرکزی، اختلاف قیمت میان
سکهها به علت تفاوت در سال ضرب آنها، موجه نیست و تنها عاملی که
میتواند در نوسان نمونه سوال مؤثر باشد، نوسانات بهای طلا در
بازارهای جهانی است. بانک مرکزی برای حل این مشکل، از سال ۱۳۸۶
تاکنون (۱۳۹۰) بر روی همه سکهها تاریخ ۱۳۸۶ را درج میکند. از
همین رو بازار سکههای ضرب قبل از ۱۳۸۶ از رونق افتاده و این
سکهها معمولاً فقط به قیمت طلایشان ارزش دارند.
مسئله سکههای تقلبی
وظیفه ضرب مسکوک طلا بنا بر تصویب شورای پول و اعتبار[۴۴] منحصراً
بر عهده بانک مرکزی ایران است. با این حال عدهای به عرضه سکههای
تقلبی یا در اصطلاح «غیر بانکی» اقدام کردهاند. به عنوان نمونه،
برخی در این بازار اعلام میکنند که سکه ربع بهار آزادی، بانکی ۳۶
هزار تومان، و غیربانکی ۱۲ هزار تومان، موجود است، که عیار طلای
سکه ۱۲ هزار تومانی یا بسیار پایین بوده و یا عیار آن دچار اشکال
است. حتی اگر شخصی سکه را با مشخصات اصلی آن ضرب کند، مرتکب خلاف
شده و از نظر اداره حقوقی بانک مرکزی قابل پیگیری است.[۴۵]
مسئله ضرب و توزیع سکههای تقلبی، مسئله جدیدی نبوده و سالهاست که سودجویان در این زمینه فعال بوده و از این راه سودهای کلان نیز به دست آوردهاند. ضرب سکههای طلای تقلبی کار چندان سختی نیست. چرا که هر کس با اندک تخصص و شناختی از بازار طلا و آلیاژ فلزات مختلف، با سفارش ساخت دستگاهی برای قالبگیری انواع سکه میتواند هرگونه فلزی را در ابعاد و اندازه سکههای طلای مرسوم در بازار، ضرب کرده و با آبکاری و روکش طلا روانه بازار کند. پلمب و وکیوم این سکهها با مشخصات طلا فروشیهای معتبر و صاحب نام، تقلب دیگری است که فروش سکههای تقلبی را برای این افراد سادهتر میکند.
مسئله ضرب و توزیع سکههای تقلبی، مسئله جدیدی نبوده و سالهاست که سودجویان در این زمینه فعال بوده و از این راه سودهای کلان نیز به دست آوردهاند. ضرب سکههای طلای تقلبی کار چندان سختی نیست. چرا که هر کس با اندک تخصص و شناختی از بازار طلا و آلیاژ فلزات مختلف، با سفارش ساخت دستگاهی برای قالبگیری انواع سکه میتواند هرگونه فلزی را در ابعاد و اندازه سکههای طلای مرسوم در بازار، ضرب کرده و با آبکاری و روکش طلا روانه بازار کند. پلمب و وکیوم این سکهها با مشخصات طلا فروشیهای معتبر و صاحب نام، تقلب دیگری است که فروش سکههای تقلبی را برای این افراد سادهتر میکند.
مهمترین مراکز عرضه سکه در ایران
بانک کارگشایی — بانک کارگشایی در طول هفته، برای تنظیم و کنترل
نمونه سوال طلا در بازار، اقدام به حراج سکه میکند. بانک کارگشایی،
سکهها را مستقیماً از خزانه بانک مرکزی دریافت میکند. این سکهها
در حضور نمایندگان بانک مرکزی، به بستههای ۱۰۰، ۲۰۰، و ۵۰۰ تایی
تبدیل شده و به فروش میرسند.[۴۷] جلسات حراج به این صورت است که
حراجکننده با اعلام نرخ پایه بانک مرکزی، مردم را برای خرید یکصد
سکه تمام بهار آزادی، به رقابت تشویق میکند؛ در نهایت کسی برنده
این مزایدهاست که بیشترین مبلغ را پیشنهاد دهد. در ادامه، این
مزایده به ترتیب برای سکههای «نیم»، «ربع»، و «دو و نیم» بهار
آزادی اجرا شده، و به طور متناوب تا پایان حراج ادامه مییابد.[۴۸]
افزایش تعداد روزهای حراج برای عرضه سکه، و یا حذف حق ضرب سکه
(تقریباً هفتهزار تومان در سال ۱۳۸۶)، مهمترین ابزارهای کنترلی
این بانک برای تعدیل نمونه سوال هستند. جلسات حراج، در وضعیت عادی در
روزهای شنبه، دوشنبه، و چهارشنبه هر هفته برگزار میشوند، اما در
هنگام افزایش تقاضا (مثل روزهایی پایانی سال، و فرارسیدن عید
نوروز)، به صورت هر روزه هستند. شرکت در جلسات حراج، و خرید سکه
برای عموم آزاد است.[۴۹]
چهارراه استانبول و سبزهمیدان این دو از مراکز عرضه خرد سکه در تهران به شمار میروند. برای کسب اطمینان از اعتبار و اصالت سکه، باید آنرا از صرافیها یا واحدهایی خریداری کرد که دارای مجوز اتحادیه طلا و جواهر یا مجوز بانک مرکزی باشند. به علاوه، سکهها حتماً باید به صورت پلمپشده (پرسشده در کارت، به صورت وکیوم) خریداری شوند، و روی پلمپ، علاوه بر نام و نشانی فروشنده، باید عباراتی همچون «تضمین بانکی» یا «مجوز اتحادیه» و امثالهم وجود داشته باشد. شایان ذکر است که سکههای تقلبی طلا که بانک مرکزی آنها را ضرب نکردهاست، از روی ناهمواریهای پشت و روی سکه، و عیار کم طلای آن، قابل تشخیص هستند.
چهارراه استانبول و سبزهمیدان این دو از مراکز عرضه خرد سکه در تهران به شمار میروند. برای کسب اطمینان از اعتبار و اصالت سکه، باید آنرا از صرافیها یا واحدهایی خریداری کرد که دارای مجوز اتحادیه طلا و جواهر یا مجوز بانک مرکزی باشند. به علاوه، سکهها حتماً باید به صورت پلمپشده (پرسشده در کارت، به صورت وکیوم) خریداری شوند، و روی پلمپ، علاوه بر نام و نشانی فروشنده، باید عباراتی همچون «تضمین بانکی» یا «مجوز اتحادیه» و امثالهم وجود داشته باشد. شایان ذکر است که سکههای تقلبی طلا که بانک مرکزی آنها را ضرب نکردهاست، از روی ناهمواریهای پشت و روی سکه، و عیار کم طلای آن، قابل تشخیص هستند.
مهریه ازدواج
در بسیاری از اوقات، مهریهٔ دختران ایرانی بر مبنای سکههای طلا
تعیین میشود؛ از سال تولد دختر گرفته تا شمار ائمه یا سورههای
قرآن کریم به عنوان تعداد سکههای مهریه دختران بریده میشود.[۱۸]
پژوهشهای انجامشده نشان میدهند که میانگین مهریه زنان ایرانی،
بین ۲۶۰ تا ۳۵۰ سکه طلا است.[۱۹][۲۰][۲۱] البته مهریههایی با
مبنای ۱۲۴۰۰۰ سکه طلا هم دیده شدهاست.